ثبت ملی خانه فنجان
خانه فنجان یکی از ساختمان های تاریخی ثبت ملی در شهرستان گناباد است. این اثر ارزشمند تاریخی و فرهنگی در مردادماه سال 1402 در فهرست آثار تاریخی شهرستان گناباد با عنوان مجموعه “مجموعه خانه فنجان های قنات قصبه گناباد” با شماره 33972 به ثبت رسید.
کاربری
این ساختمان تاریخی با هدف مدیریت و نظارت بر تقسیم آب کشاورزی ساخته شده است. افرادی به نام کیال و مقسم در این اتاقک می نشستند میزان آب مصرفی هر کشاورز را محاسبه می کردند. آنها میزان آب مصرفی را با ابزاری به نام فنجان محاسبه می کردن که یک نوع زمان سنج آبی قدیمی بود.
ویژگی های معماری
خانه فنجان را بین زمین های کشاورزی و در مکانی مشرف به اطراف می ساختند. این اتاقک را از خشت و گل و با پوشش کاهگل می ساختند که پلانی گرد یا چهارطاقی داشت. یک ورودی بدون درب و چند منفظ بزرگ در دیواره های این اثر برای اشراف دیداری کیال به زمین های کشاورزی قرار داشت. برخی از این سازه های تاریخی دارای اجاقی شومینه مانند بودند. از این اجاق می برای گرم شدن محیط خانه فنجان و گرم کردن غذا استفاده می شد.
با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوزی و امکانات جدید، بسیاری از مشاغل حوزه کشاورزی در هم ادغام شدند. با وجود ساعت های مکانیکی و دیجیتالی و ابزار های محاسباتی چون ماشین حساب شغل کیالداری فراموش شد. در حال حاضر فقط یک نفر کار تقسیم و نظارت بر امر تقسیم آب کشاورزی را برعهده دارد. این فرد را عموما مولف یا مقسم می نامند.
