سرپرسی سایکس در گناباد ، عنوان مقاله‌ای در گنابادگردی است که درآن به نوشته یک ژنرال انگلیسی در گناباد می‌پردازیم.
سِرپِرسی مولزورث سایکس
سِرپِرسی مولزورث سایکس یک ژنرال انگلیسی بود که اطلاعات گرانبهایی از گناباد را در سفرنامه خود نوشته است. او اطللاعاتی از گناباد در دوران قاجار به ما می دهد. سرپرسی سایکس مشاهداتش در مورد گناباد را در سفرش از مشهد به کرمان نوشت که در سال 1281 ه.ش منتشر شد. شرح سفره ها و ماموریت های این ژنرال انگلیسی در قالب یک کتاب منتشر شد. این کتاب با عناوینی چون “هزار مایل در پرشیا” یا “هشت سال در ایران” شناخته می شود. برخی این کتاب را با عنوان هایی چون “سفرنامه ژنرال سرپرسی سایکس” و”سفرنامه سایکس” نیز می شناسند.
سایکس در میانه سفر خود از مشهد به کرمان از گناباد نیز می گذرد. او پس از عبور از شهر و رستا هایی چون تربت و جنگل به گناباد می رسد. او در مورد گناباد چنین می نویسد:
” پس از طی چند ریگستان به بیمرغ رسیدیم که آن نقطه و جنگل و اکثر دهات دیگر این ناحیه وقف آستانه مشهد است. خط سیر ما اینک تقریبا به سمت مغرب ادامه داشته و بعد از قطع چند دره و ماهوری که مستور از ریگ بود منظره بدیع زیبای جلگه گناباد و اولین قلعه واقع در 16 مایلی بیمرغ پدیدار شد و طولی نکشید به بیدخت رسیدیم … “.
سرپرسی سایکس در بیدخت گناباد
سرپرسی سایکس در مورد بیدخت نیز می نویسد که : ” این محل از جهت اینکه اقامتگاه یکی از مرشدهای ایران می باشد کسب اشتهار نموده است. نام او حاج ملا سلطانعلی و حدود 60 سال از عمر او گذشته است و مشارالیه یک باب مدرسه عالی در این محل بنا کرده و درآنجا بتدریس و مباحثه اشتغال دارد. بیدخت یعنی بلده کوچک این محل که ضمیمه قلمرو حکومت طبس می باشد در حدود هشت هزار جمعیت و بازار کوچکی دارد از امتعه مخصوص این خطه ظروف سفالی است… . جلگه گناباد در دامنه رشته جبال مهمی واقع شده که از جنوب شرقی به شمال غربی امتداد دارد. رشته مزبور در این قسمت از خاک ایران جاده نسبتا مرتفعی را که مسیر ما بود از صحرا لم یزرع لوت یعنی خط سیر آتیه ما منفصل می سازد. و در طرف مغرب نیز با قسمت شمالی همین بیابان تقاطع می کند “.
سرپرسی سایکس در کاخک گناباد
او در مورد بخش های جنوبی شهرستان گناباد نیز گفته:. ” برای اطلاع کامل از اوضاع این حدود و ثبت اسامی قراء و قصاب آن در نقشه های جغرافیایی خود به سمت گدار گود حرکت کردم که شش هزار و هشتصد پا ارتفاع آن است کوه های مجاور سه گدار دارد که یکی موسوم به گدار درخت بنه است و به کاخ [کاخک] منتهی می شود و دیگری گدار سلیمانی است که سربه راست تر و سهل العبور تر می باشد و سومی گدار عباس آباد است که به خواف می رود من بر فراز هر سه گدار مورد گفتگو رفتم تا از دور کاخ و گناباد را مشاهده نمایم. از بالای گدار ها جبالی که مشهد را از تربت جدا می کند از مسافت خیلی بعید در میان مه غلیظی پدیدرا می شود … . ولی زوار خراسان برای زیارت امامزاده کاخ گدار درخت بنه را انتخاب را ترجیح می دهند … “.
دیدگاه وی در مورد سفال مند گناباد
این ژنرال نظر خوبی نسبت به سفال گناباد که یکی از دست صنایع دستی ریشه دارد و برتر نداشته که می تواند ریشه در سلیقه وی داشته باشد. باید دید نظر او در مورد صنایع دستی دیگر مناطق بخصوص سیستان و بلوچستان، یزد، شیراز، اصفهان چه بوده است. زیرا تمامی این شهر ها دارای صنایع دستی متنوع و بخصوص ظروف سفالی با سبک مخصوص به خود هستند.
