خواجه اختیار منشی گنابادی یکی از مشهورترین خوشنویسان ایرانی قرن دهم هجری (دهههای آخر دورهٔ صفوی) بود. او بهعنوان استاد خط تعلیق شناخته میشود. خواجه اختیار حدود سی سال در دربار شاه طهماسب اول و فرزندش شاه محمد خدابنده مشغول نگارش مکتوبات سلطنتی بود. آثار فراوانی از خوشنویسی وی در موزهها و کتابخانههای معتبر ایران و جهان نگهداری میشود. حدود ۳۰۰ اثر از خط او در موزههای ملک، گلستان، مجلس، دانشگاه فردوسی مشهد و حتی موزههای خارجی موجود است. عمر و فعالیت هنری خواجه اختیار منشی تقریباً نیمه دوم قرن دهم هجری (دوره صفویه) را در بر میگیرد و با تلاش و نوآوریهایش سهم مهمی در توسعهٔ خط تعلیق داشته است. در نسخهٔ خودنگارهای به سال ۹۲۴ق، نسب خود را «اختیار المنشی بن علی الجناباذی» نوشته که نشان میدهد او اصالتاً اهل شهرستان گناباد بوده است.
زندگینامهٔ خواجه اختیار منشی گنابادی
خواجه اختیار منشی فرزند علی و از خوشنویسان نامدار گنابادی در نیمه دوم قرن دهم هجری بود. او در زمان سلطنت شاه محمد خدابنده (پسر شاه طهماسب اول) به نوشتن نامهها و فرمانهای حکومتی اشتغال یافت و به «مشهورترین خوشنویس خط تعلیق» دربار صفوی تبدیل شد. بسیاری نام او را در ردیف بزرگترین اساتید تعلیق میدانند و گفته شده که نام وی و خط تعلیق به هم گره خورده است؛ یعنی برخلاف سایر هنرمندان، نهضت و رونق خط تعلیق تا حد زیادی مدیون نبوغ و آثار «خواجه اختیار منشی» بوده است. برخی منابع وفات او را سال ۹۹۰ق ذکر کردهاند؛ برخی دیگر سال ۹۷۰ق را نقل کردهاند که به هرحال پایان عمر او حدود اوایل عصر شاه عباس اول بود.
فعالیت دربار صفوی
این خوشنویس برجسته در شهر هرات مشغول نگارش بود و در تمام عمر هنری خود تحت حمایت دربار صفوی قرار داشت. نقش و آوازهٔ خواجه اختیار منشی به حدی بود که نام او تا امروز الهامبخش هنرمندان خط معاصر ایران مانده است. به پاس خدمات هنری او، در گناباد خیابانی به نامش نامگذاری شده و همایشها و فیلمهای مستندی برای بزرگداشت او برگزار شده است.
آثار و میراث خواجه اختیار منشی گنابادی
خواجه اختیار منشی گنابادی صدها قطعه خوشنویسی باقی گذاشت که عمدتاً به خط تعلیق است. بسیاری از آثار وی در موزهها و کتابخانهها با دستخط منحصربهفردش موجود است. یکی از تابلوهای بهجامانده از او، دو رباعی عرفانی را به سبک تعلیق نگاشته و با امضای «حرره العبد اختیار المنشی السلطانی» آن را به ۹۴۸ق تاریخ داده است. تذهیب، رنگآمیزی و استحکام خطوط در آثار او نشانگر تسلط عالیوی بر فنون هنری و زیباییشناسی خوشنویسی آن دوره است. امروز پژوهشگران هنر خط، نقش و میزان دخالت «خواجه اختیار منشی گنابادی» در حفظ و تثبیت جایگاه خط تعلیق را بسیار مهم میدانند. آثار وی که بهعنوان میراث گرانبهای فرهنگی گناباد محسوب میشوند، همچنان مورد مطالعه و تحسین دوستداران خوشنویسی هستند.
سایر مشاهیر شهرستان گناباد
علاوه بر خواجه اختیار منشی، چهرههای برجستهٔ دیگری نیز از شهرستان گناباد برخاستهاند که هر یک در تاریخ ایران سهم مهمی داشتهاند. از جمله: محمد افضل خطاط گنابادی، ملا مظفر منجم گنابادی ، محمد نصیر بن حسین گنابادی، عسکری گنابادی خراسانی، خواجه اختیارالدین علی گنابادی، میرزا بیک بن حسن حسینی گنابادی ، میرزا شفیع منجمباشی گنابادی و شیخ احمد کاخکی (متخلص به فنائی) مطالعه زندگی و آثار این بزرگان، تصویری پُرمایه از تاریخ علمی، فرهنگی و هنری شهرستان گناباد و هنرمندان آن بهدست میدهد. بسیاری از منابع معتبر تاریخی، نظیر «کارنامه بزرگان ایران» و «تاریخ و جغرافیای گناباد» به شرح حال مفصل این شخصیتها پرداختهاند.
مشاهیر گناباد را بیشتر بشناسید
برای آشنایی کامل با زندگی و آثار خواجه اختیار منشی گنابادی و سایر مشاهیر گناباد، پیشنهاد میشود کتاب ارزندهٔ «تاریخ و جغرافیای گناباد» اثر سلطانحسین تابنده گنابادی را مطالعه کنید. این کتاب یکی از معتبرترین منابع تاریخی دربارۀ شهرستان گناباد است و شرح حال تمامی شخصیتهای نامآشنای گنابادی تا دوران قاجار را در خود دارد. شما میتوانید این اثر را از فروشگاه آنلاین گنابادگردی تهیه نمایید. مطالعه این کتاب به علاقهمندان گنابادگردی کمک میکند تصویری کامل و دقیقی از فرهنگ و تاریخ علمی دیار گناباد بهدست آورند.
