کاروانسرای کلات گناباد یکی از کاروانسرا های تاریخی شهرستان گناباد است. از این کاروانسرا در حال حاضر هیچ اثری نیست. تنها کلنل سی.ام.مک گرگر در کتابش با عنوان کتاب “سفری به ایالت خراسان” به آن اشاره کرده است. کلنل پس از شرح وضعیت جغرافیایی و کشاورزی در کلات در مورد کاروانسرا چنین می گوید:. ” از فراز بام کاروانسرا، گناباد در آن سوی دشت نمودار بود و من موقعیت آن را بر حسب درجه مشخص کردم. از آنجا که در همین محل اطلاعات لازم را درباره گناباد کسب کردم تصمیم گرفتم راه را به سوی قاین کج کنم و… “.
متاسفانه او به غیر از اینکه برای تماشای دشت گناباد به بالای بام کاروانسرای کلات گناباد رفته، چیز دیگری از این بنا نگفته است. مورد تاسف بار دیگر اینکه او نمی دانست که در میانه دشت گناباد قناتی بزرگ با نام قنات قصبه وجود دارد. گزارش او در آن دوران از وضعیت شهر گناباد و قنات قصبه می توانست سند مهمی برای برسی های تاریخی و فرهنگی شهرمان باشد.
کلنل سی.ام.مک گرگر
کلنل سی.ام.مک گرگر یک افسر ارتشی بریتانیایی در هند بود. او سمت های مهمی در سیستم نظامی انگستان و هند داشته است. وی برای برسی موقعیت های جغرافیایی و حتی مردم شناسی و زیست بوم شناسی ایران مسیری معین را طی می کند. کلنل سی.ام.مک گرگر در تمامی اوقاتی که در این سفر داردیک هدف را دنبال می کند. آن هدف در واقع برسی شرایط مناطق برای حضور نظامیان انگلیس و یا جلوگیری از نفوذ و برتری روس ها است. نگاهش به ایران مثل کسی که بره ای را به جهت خرید برای قربانی کردن ور انداز می کند. خلاصه بگویم او با هدف نظامی و برای جاسوسی پا به ایران گذاشت.
کلنل سی.ام.مک گرگر در ۱۴۷ سال قبل، یعنی در سال ۱۸۷۵ میلادی و اوایل سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به ایران سفر می کند. وی در ایران به نواحی مشهد، سرخس، درگز، شاهرود و بخشی از نواحی شمال ایران مسافرت می کند. سپس از شمال غربی افغانستان از طریق روسیه به اروپا باز می گردد.
کلنل سی.ام.مک گرگر با وجود اهداف شومی که داشت کمک زیادی به شناخت ما از گذشته شهرمان در دوران قاجار می کند. زیرا در دوران قاجار کسی به ثبت وقایع، مردم نگاری و آمار برداری و تاریخ نگاری توجهی نداشت. در حال حاضر ما مجبوریم برای شناخت شهرمان به گزارش های یک جاسوس مراجعه کنیم. به نوشته های یک سرباز خود بزرگ پندار که تنها به منافع خود و دولتش فکر می کند. تا چگونه می توانند ممکت ما را سریع تر، راحت تر غارت کنند.